Przemierzając Polskie drogi w całym kraju możemy natknąć się na liczne kapliczki przydrożne oraz krzyże. Elementy te stanowią już niejako nieodłączny element rodzimego krajobrazu. Znajdziemy je w najróżniejszych lokalizacjach – we wsiach, w lasach, na polach, na rozdrożach i skrzyżowaniach, ale również w przydomowych ogródkach, na strumieniami oraz rzekami. Dla wielu z nas ich występowanie nie jest niczym niezwykłym, bo wydaje nam się że istnieją w tych miejscach od zawsze. Jedne są bardzo skromne, inne rozbudowane i kolorowe.
Nie można podważyć faktu, iż stanowią one swoistą perełkę i ozdobę. Dają nam również świadectwo wiary pośród naszych przodków, ich kultury oraz tradycji. Wiele kapliczek, które przez lata zachowały się do dnia dzisiejszego stanowią obecnie najcenniejsze zabytki w swojej okolicy. Budowane były z najprostszych dostępnych materiałów – kamienie, drewno itp. Stanowiły miejsce zatrzymania się na krótką modlitwę, o której miały przypominać, były również drogowskazami.

Początki
Nie zostało jasno określone kiedy zaczęły pojawiać się pierwsze tego typu niewielkie budowle. Przypuszcza się, że tradycja ich wznoszenia może sięgać nawet około 1000 lat wstecz. Był to okres początków chrześcijaństwa na polskich ziemiach. Wówczas znajdowało się tutaj niewiele świątyni, więc takie kapliczki stanowiły dla okolicznych mieszkańców jedynie miejsce spotkań z Jezusem i oddawania się modlitwie, celebrowania swojej wiary. Kapliczki pochodzące z tamtych czasów nie dotrwały do dni dzisiejszych ze względu na sposób w jaki były budowane – były to budynki wręcz prowizoryczne i mało trwałe. Najstarsze zachowane kapliczki pochodzą z XVI i XVII wieku. Jednakże już w XV wieku odnalezione zostały w zaroślach piękne figury przedstawiające Matkę Boską. Najprawdopodobniej w miejscach ich odnalezienia dawniej mieściły się właśnie takie kapliczki. Budynki nie przetrwały ale figury i owszem.

Opłacanie kapliczek
Stworzenie kapliczki najczęściej wymagało poniesienia kosztów. Fundowali je rodziny chłopskie oraz szlacheckie, lokalne parafie lub społeczności. Powodów budowania kapliczek w konkretnych wsiach czy miasteczkach było bardzo wiele. Często wierzono, iż obecność patrona uchroni mieszkańców lub daną rodzinę przed nieszczęściami. Wiele z nich było stworzone w dziękczynieniu za wspaniałe wyzdrowienie, szczęśliwy powrót członka rodziny z wojny, pomyślność czy uchronienie od kataklizmu. Zdarzały się również sytuacje, że wystawienie kapliczki stanowiło pokutę za popełnione grzechy.

Kapliczki stawiano aby czuć obecność i opiekę Jezusa pośród niewielkiej lokalnej społeczności. Wielokrotnie znajdowały się w miejscach, które cieszyły się złą sławą, np. w celu odpędzenia złych duchów.

Figury
W kapliczkach znajdujących się przy drogach najczęściej umieszczano postać Jezusa Frasobliwego. Była to postać pełna bólu, niedostatku oraz troski. Jej przekazem było jak najlepsze zobrazowanie niedoli lokalnej społeczności. Jednak równie duża ilość kapliczek poświęcona została Matce Boskiej. Bardzo często ich wystawianie łączyło się z wiarą w objawienie się jej postaci w danym miejscu, w czasie którego prosiła aby stworzyć kapliczkę. Kapliczki maryjne były chętnie wystawiane, gdyż powszechnie wierzono, że jest ona najlepszą pośredniczką i orędowniczką u syna Jezusa Chrystusa. Posiadała więc wśród chłopów wielkie zaufanie. Figury, które ustawiane były w kapliczkach wychodziły najczęściej z pracowni lokalnych artystów.

Wizerunki świętych
W wielu kapliczkach umieszczano również wizerunki rozmaitych świętych.
Św. Jan Nepomucen – strzegł przed powodzią jak również patronował rolnikom, chroniąc ich pola przed suszą. Jego wizerunek znalazł się więc w osadach nad rzekami oraz w okolicach pól uprawnych.
Św. Florian – chronił przed pożarem.
Św. Rozalia i św. Roch – chronili przed zaraźliwymi chorobami.
Św. Benon – patron rybaków.
Św. Wawrzyniec – patron ubogich.
Św. Jacek – chronił przed kradzieżami.
Św. Ambroży – sprawował opiekę nad pszczelimi pasiekami.
Św. Józef – strzegł domowego ogniska.

Pochwała dla Boga
Kapliczki powstawały z potrzeby modlitwy rodziny lub lokalnej społeczności. Stanowiły miejsce kultu religijnego. Ludzie gromadzili się na wspólnych modlitwach i kierowali własne prośby i intencje przed oblicze najwyższego. Kapliczki były dla nich miejscami bardzo ważnymi ponieważ kościoły były często bardzo oddalone i nie było możliwości, aby regularnie uczestniczyli w nabożeństwie.

Krzyże przydrożne
Podobnie jak w przypadku kapliczek tak i jeśli chodzi o krzyże znajdziemy najróżniejsze w polskim krajobrazie. Były wykonywane z drewna, kamienia lub metalu. Niektóre miały prostą konstrukcję stanowiąc jedynie rozpoznawalny symbol, inne natomiast były bogato zdobione. Często spotykane są krzyże dwu- oraz trójramienne, zawierające insygnia Męki Pańskiej, nazywane są one krzyżami epidemicznymi. Obecnie wiele starych zniszczonych krzyży jest wymieniana na nowe, metalowe lub plastikowe. Co powoli zaciera ich dziedzictwo.

Dlaczego stawiano krzyże przy drogach?
W różnych czasach, krzyże powstawały z różnych powodów. Często stanowiły istotny symbol dla mieszkańców, którzy musieli walczyć o swoją wiarę, np. gdy w XVI wieku chrześcijanie na polskich ziemiach byli represjonowani.

Gdzie ustawiano krzyże?
Krzyże umieszczano w miejscach ważnych dla danej społeczności. Pojawiały się na rozdrożach dróg, przy kościołach, na centralnym placu miejscowości lub na jej krańcach wyznaczając jej granicę. Wystawiane były również w miejscach gdzie odnalezione zostały ludzkie kości, osób, które najprawdopodobniej zginęły w działaniach wojennych lub zostały dotknięte zarazą. Umieszczane były również na ścieżkach, które prowadziły do lasów oraz na skrajach pól.

Na krzyżach
Różnymi technikami umieszczano na nich napisy w językach polskim, łacińskim lub czasem morawskim. Bardzo często były to konkretne cytaty z ewangelii lub słowa Jezusa, modlitwy osób, które ufundowały krzyż, słowa ojców kościoła.

Kiedy jeszcze stawiany był krzyż?
Krzyże lub kapliczki miały zapewnić wieczny spokój osobom, które odeszły ze świata żywych w sposób nagły, np. zostały zamordowane, zginęły w walce, wypadku czy w wyniku uderzenia pioruna. Ludzie wierzyli, ze dusza taka nie zazna spokoju do momentu aż nie zostanie postawiony krzyż lub kapliczka.

Celem stawiania krzyży nie była własna chwała. Wznoszone były dla kolejnych pokoleń, aby mogły one swobodnie kontynuować dzieło swoich ojców. Stanowiły wyraz bogobojności, wiary oraz świadectwo religijności danej okolicy.

Istniała tradycja, że w momencie mijania krzyża, który umieszczony był na początku lub końcu wsi należało się zatrzymać, zdjąć z głowy czapkę i odmówić modlitwy. Krzyżowi oddawano również należytą cześć poprzez ozdabianie go kwiatami i zapalanie wokół niego świec. Innym zwyczajem związanym z krzyżami i kapliczkami było sadzenie obok nich drzew.

Krzyż stanowił również miejsce postoju konduktu pogrzebowego – koniecznie należało zatrzymać się przy nim na krótką modlitwę – Zbawiciel był wówczas proszony o zbawienie i miłosierdzie dla zmarłego. Były to również miejsca, w których żegnano osoby wyruszające na wojnę oraz składano wszelkiego rodzaju przysięgi.

Krzyże i przydrożne kapliczki były niegdyś bardzo ważnym elementem kulturowym i religijnym. Powstało wokół nich wiele tradycji. Były miejsce modlitwy i składania próśb przed oblicze Boga. Liczne tradycje z nimi związanie nie przetrwały do dnia dzisiejszego, pomimo iż są nam znane. Jednak z całą pewnością istnienie wielu zabytkowych obiektów tego typu, które stanowią ważny element naszej historii, pokazują nasze dziedzictwo i poziom wiary naszych przodków.