Zachowek według litery prawa spadkowego stanowi formę ochrony najbliższej rodziny spadkodawcy, która z różnych przyczyn nie została ujęta w zapisie testamentowym lub jej udział został rozdysponowany za życia zmarłego w postaci np. darowizn. Osoby uprawnione uzyskują jednak znacznie niższą rekompensatę majątkową niż przysługujący im udział w spadku. Zachowek stanowi więc formę zabezpieczenia przed całkowitym pominięciem podczas podziału spadku.
Prawo do zachowku przysługuje jednak węższemu gronu bliskich niż w przypadku dziedziczenia ustawowego. Do ubiegania się o zachowek upoważnieni są :
Dzieci i wnuki zmarłego, a także współmałżonek oraz rodzice, którzy dziedziczyliby na podstawie odpowiedniej ustawy lub dziedziczą jednak wysokość uzyskanego spadku jest niższa niż poziom zachowku jaki mogą uzyskać.
Stopień pokrewieństwa przestaje mieć znaczenie jeśli spadkobierca został przez spadkodawcę wydziedziczony. Wówczas nie ma on prawa ubiegać się o zachowek. Polskie prawo dopuszcza pozbawienie możliwości uczestniczenia w spadku w trzech przypadkach:
- Spadkobierca dopuścił się w stosunku do spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób przestępstwa umyślnego przeciw życiu, czci lub zdrowiu.
- Postępowanie sprzecznie z zasadami współżycia społecznego w sposób uporczywy i niezgodny z wolą spadkodawcy.
- Niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy w sposób ciągły i uporczywy.
Podstawę na jakiej dokonano wydziedziczenia należy zaznaczyć w testamencie. Aby proces przebiegł bezproblemowo powinna ona być w pełni zgodna z prawdą. W obliczu wydziedziczenia dany człowiek traktowany jest jako nieżyjący krewny, który nie dożył momentu odczytania testamentu. Na jego miejsce wchodzą jego potomkowie, którym przysługuje wówczas prawo do otrzymania zachowku.
Ważnym elementem jest również wysokość zachowku. Nie otrzymujemy całej kwoty jaka przysługiwałaby nam w czasie dziedziczenia ustawowego, tylko odpowiedni jej procent. Jeśli osoba uprawniona do zachowku to małoletni potomek zmarłego lub jest osoba taka jest stale niezdolna do pracy to udział wynosi 2/3 udziału spadkowego, który przysługiwałby podczas dziedziczenia ustawowego. W pozostałych przypadkach przysługuje nam połowa kwoty jaką otrzymalibyśmy w wyniku dziedziczenia ustawowego.
